Логикийн тухай буюу эмэгтэй хүнтэй маргах урлаг

Оршил

Шинэ эринд тодорхой мэдлэг салбар бүрт хэрэгтэй болж байх юм. Үүний нэг нь эмэгтэй хүний логик байж болох юм. Эрэгтэйчүүдийн логик нь энэ үеийг 2000 жилийн өмнө туулж өнгөрөөн тогтсон бол, эмэгтэй логик одоо хүртэл бүрэн дүүрэн судлагдаагүй байх юм. Бидний ирээдүйн залуучууд үүнийг математикийн хууль мэтээр задлан бичиж судлах байх гэж найдаж байна. Бид өнөөдөр хэдэн жишээгээр л ярилцья гэж санал болгох. Энд би эмэгтэй логикийг ямар нэгэн байдлаар буруутгахгүйгээр, байгаагаар нь таталбар хийн үзүүлэхийг хүсэв, энэ бичлэгийг хүртэл эмэгтэй логикаар бичсэнд оршино. Зарим үед эрэгтэй биш эмэгтэй логикаар асуудлыг шийдэх нь хамаагүй дээр байж болох юм.

Ерөнхий зүйл

Мэдээж логикийн гол нь биш боловч, хамгийн түрүүнд анзаарагддаг зүйл бол маргаан. Эрэгтэй логикоор тус асуудлаас хөндлөнгийн зүйл дээр маргаан үүсдэг бол, эмэгтэй логик нарийвчилсан гэж хэлж болох зүйл дээр анхаарлаа хандуулан маргах нь их юм. Эрэгтэй логик бол нэг асуудлаас үүссэн хоёр өөр дүгнэлтэнд маргаан үүсгэх талтайгаас гадна аль нэг дүгнэлт нь логикоор батлагдваас хэн нь зөв хэн нь буруу гэдгийг шууд ойлгож болно.

Харин эмэгтэй логик бүх төрлийн маргаанд ашиглагдахаас гадна хоюулаа зөв гэсэн дүгнэлтэнд ч хүрэх тал бий. Нэг утгаараа зөв гэсэн үг ч бий. Энэ үгэнд дүгнэлт хийхэд: Чи энэ дүгнэлт хийхийн тулд өөрийн дүрмийг баримтласан учир зөв байж болох ч миний дүрэм бол өөр.

Орчин үеийн эрдэм шинжилгээ энэ мэтийн маргаанд хэн нь зөв хэн нь буруу гэдэгт анализ хийж чадахгүй ч, дараах жишээг авч үзье.

Жишээ №1

Оюунаа – 6 настай, Бат – 4 настай ба энэ хоёр цэвэр эмэгтэй логикийг ашиглан ярилцаж байна.

О: Би аавын ажил дээр очихдоо чамайг авч явахгүй!
Б: Би өөрөө явж чадна!
О: Тэгвэл би чамайг уяж орхиод явна!
Б: Тэгвэл би уяаг чинь таслаад явна!
О: Тэгвэл би хаалга цоожлоод явна!
Б: Би хаалгыг эвдээд явна!
О: Тэгвэл би хаалгаа төмрөөр хийчих юм чинь!
Б: Би цонхоор гарна!
О: Би цонхонд сараалж хийчих юм чинь!
Б: Тэгвэл би хана эвдээд гарна!
О: Тэгвэл би чамайг төмөр өрөөнд хийчихнэ!

Энэ нөхцөлд Бат “өөр өнцөгт” /цаашид гарна/ маргаанаа шилжүүлсэн бол эмэгтэй логикийг давж болох байсан боловч, чадсангүй. Тийм болохоор тэр, Оюуны хүссэнээр уйлав. Яагаад ийм байдалд орчихвоо?

Энэ жишээнд ярилцагч нарын ярианы сэдвийг санаа зөрөлдөх зүйлээсээ илүү санаа нийлсэн зүйл нь дийлсэн гэдэгт маргахгүй биз ээ. Оюунаа, Батын төмөр биш л бол бусад зүйлийг эвдэж чадах дээр санаа нийлэн, өөртөө ямар ч хамаагүй төмөр зүйл бүтээх эрхийг үлдээж, шууд утгаараа ярианд гараагүй ч Бат үүнийг бас хүлээн зөвшөөрчээ, тийм учир үүн дээр үндэслэсэн яриа болсон байна. Эмэгтэй логикийг өөр хэдэн жишээн дээр авч үзье.

Жишээ №2

Хариулт аваагүй өгүүлбэр нотлогдосонд тооцогдоно. Яагаад хариулт аваагүй нь ямар ч хамаа байхгүй.

Тухайлбал, ар араас нь 5-10 өгүүлбэр урсгахад, бүгдэд нь хариулж чадахгүй нь ойлгомжтой. Хэрвээ өгүүлбэрээ дагуулаад хараал хэлсэн нөхцөлд хараалд нь хариулахаас үндсэн өгүүлбэрт нь хариулахгүй байгаа нь тэр өгүүлбэрийг баталгаажсанд тооцно. Хэрэвзээ хариу хараал нь хүчтэй л биш бол. Тийм ч учир дагалдах үгсийн жин нэмэгдэх нь тодорхой. Өөрийн хэлсэнд хариулт авахгүйн тулд тухайн үед гэнэт өрөөнөөс гүйж гарах ч юм уу, эсвэл арга барахад чихээ таглаж болно. Тэгэхдээ чихээ таглахдаа бас илт үзүүлэх маягтай байхгүй бол болохгүй, жишээ нь урьдчилаад хөвөн хийсэн тохиолдолд танд хэлсэн үг сонсогдсонд тооцогдож маргаанд та ялагдана.

Бие биеэ огт сонсохгүй маргалдах тохиолдол ч бас сонирхолтой, өөрөө өөрийнхөөрөө л зөв байдаг байлгүй дээ.

Дугуй байх нь зөвшөөрч байгаатай яг ижил тул, бодож хариулснаас шууд хариулсан нь дээр, тэгээд ч хариултын агуулга нь бас тийм ч гол үүрэг рольтой биш болохыг дараахаас харья.

Жишээ №3

Нийт маргаанд хамгийн сүүлийн үг хэлсэн маргалдагч эмэгтэйг хожсонд тооцно. Хамгийн сүүлийн үгийг няцаахад л хангалттай. Тийм учир хамаг хүч, арга барилаа хамгийн сүүлийн өгүүлбэрийг унагахад гаргах боловч, тэр нь тийм ч амар зүйл биш билээ.

Нийт агуулгыг орхиж хамаг анхаарлаа сүүлийн өгүүлбэрт хандуулах бас нэгэн шалтгаан бол: хамгийн сүүлийнхээс өмнөх өгүүлбэрийг үгүйсгэх шаардлагагүй – таны маргалдагч эмэгтэй тэр өгүүлбэрээсээ татгалзах буюу танигдахааргүйгаар өөрчилж болзошгүй. Бүсгүй маргалдсан зүйлээ эргэн давтдаггүй юм.

Энд нэг сонирхолтой зүйл бол, ямар ч нотолгоо нэг өгүүлбэрээс урт байж болохгүй. Урт нотолгоо амьдрал дээр хэрэгждэггүй боловч тантай маргалдагч сандарсан, уймарсан эсвэл танаас хамаарч байгаа тохиолдолд хэрэглэх ба үе үе “хүн юм яриж байхад дуугуй сонс!” гэсэн маягийн үг хавчуулж байх хэрэгтэй. Тийм нөхцөлд таны зөв байх болно.

Уншигч хvсвэл үргэлжлэл бий….