Саяны хагас сайн өдөр асар аз таарсан өдөр байлаа. Өглөө эрт ажилтай байсан биш уулзах ёстой байсан хүн маань уулзалтыг цуцалж, өдрийг гэртээ өнгөрүүлэх боломж олгов. Тэгж байтал Япончуудын хийсэн Чингисийн тухай киноны “хаалттай нээлт”-ийн урилга олдож, энэ оны 3-р сарын 3-нд албан ёсоор нээлтээ хийх уг киног урьдчилж үзэх завшаан гарлаа. Тэнгис кинотеатр руу явж байхдаа яагаад ч юм нэг их өндөр хүлээлтгүй байсан хэдий ч Япончуудын хийсэн кино надад асар таалагдав.
Хэдий тус киног Япончууд хийж, гол дүрүүдэд Япон жүжигчид тоглосон ч гэсэн, кино нь бүхэлдээ Монголжуу уур амьсгалтай болжээ. Монгол хүн бодож хийсэн бол иймэрхүү л зүйл хийх байсан даа гэж бодогдмоор… гэхдээ нэгэнт Монгол хүн хийгээгүй юм чинь бидний нийтлэг төсөөллөөс ангид зүйлүүд мэр сэр байлгүй яахав. Биднийг бодвол Япончууд Чингисийг хөндлөнгөөс харж чадах болохоор түүнийг хувь хүн талаас нь буюу эргэлздэг, гэмшдэг, айдаг, хайрладаг, харддаг жирийн нэгэн эр хүнээр дүрсэлж чаджээ. Харин бидний collective consciousness-т Чингис нэг их л баатарлаг, эрэлхэг, жирийн бус хүн хэмээн буудаг даа. Энэ утгаараа Монгол хүн түүнд ямар нэгэн хир халдаалгүй, түүний “миф”-ийг хадгалах хүслээр зохиолоо бичнэ. Бас нэгэн зүйл гэвэл бидний хувьд Нууц Товчооны зарим нэгэн хэсгүүд бусдаасаа илүү ойрхон байдаг бол (Өэлүн эх хүүхдүүддээ эвтэй байгаараа хэмээн захидаг хэсэг, г.м), Япончууд Нууц Товчооны арай өөр хэсгүүдийг тод томруунаар харуулахыг зорьсон санагдсан. Есүхэй баатар хүүдээ бэр гүйх гэж очиход нь Дэй Сэцэн цагаан шонхор зүүдэлсэн гэж ярьдаг хэсэг, Тэмүүжин анх Тоорил ван ханд бараалхахдаа хар булган дах бэлэг барьсан нь гэх мэт… Зарим нэгэн үг хэллэгийг шууд Нууц Товчооноос авсан байсан нь кино зохиолыг хачирлаж байв. Мэдээж хэрэг уран сайхны кино л болсон хойно Нууц товчоог ягштал дагана гэж юу байхав… Тухайлбал, Чингис Жамухыг өөрийн гараар цаазладаг хэсгийг албаар action бий болгохын тулд нэмсэн байх л даа. Гэхдээ санасныг бодоход үйл явдлын өрнөл эх зохиолтойгоо тун ойрхон байсан нь таалагдав.
Киноны нэр “Бөртэ Чоно: Чингис хаан” юм билээ. Нэр нь ийм болоод ч тэр үү, киноны гол зангилаа нь удам угсааны асуудал байв. Киноны зохиолын дагуу, Чингисийн tragic flaw нь өөрийн удам угсаанд эргэлздэг явдал байх бөгөөд өөрийгөө Бөртэ Чоны удам гэдгээ батлахын тулд үхэн хатан тэмцэж, улмаар өөрийнхөө эргэлзээг эргээд хүү Зүчидээ тулгаж, асуудал үүсгэдэг. Үүний хажуугаар Жамуха Тэмүүжин хоёрын тэмцэл өрнөх бөгөөд тэр хоёрын зөрчил зөвхөн алдар нэр, эрх мэдлийн асуудалд тулгуурлах бус хайр дурлалын сэжүүртэй байна – Тэмүүжинг 7 жил алга болох зуур Бөртэ Жамухатай сууна хэмээн амласан байдаг. Жамухын дүр кино зохиолыг их аятайхан тэнцвэржүүлж, Тэмүүжинд хүчтэй өрсөлдөгч бий болгоно. Энэ утгаараа Нууц Товчоо сонгодог action зохиол байсан юм билээ шт. Ядаж байхад Жамухад тоглосон жүжигчин асар “халуун” залуу байсныг хэлэх үү…
Ер нь гол дүрийн жүжигчид үнэхээр сайн тоглосон байна лээ, ялангуяа Өэлүн эхийн дүрийг бүтээсэн хүүхэн ГОЁ… Киноны эхний хэсгийг Өэлүн эх narrate хийдэг болохоор бараг л түүний дүр киног авч явсан даа. Мань мэт нь Япон одуудыг ямар мэдэх биш, гэхдээ учир мэдэх хүмүүс тус кинонд Япондоо нэлээн алдартай жүжигчид тоглосон гэж ярина лээ, тийм бол кино нь Азидаа амжилт олох нь гарцаагүй байх л даа.
Сониноос, Хулан хатны дүр их сонирхолтой байдлаар бүтээгдсэн байна билээ. Хулан бол бие даасан, дайчин, “Монгол эмэгтэйн зовлонт хувь заяаг дагахыг хүсээгүй” эмэгтэй. Одоогийн хэллэгээр бол феминист л юм даа. Тэрээр Чингисийн үзэл бодолд эерэгээр нөлөөлж, түүнийг жендерийн асуудалд их болгоомжтой ханддаг болгодог. Жендер гэснээс, даярчлалын талаар Чингис ийн өгүүлнэ: “Хөл хүрэх газар хүртэл явж, бүхнийг өөрийн далбаан дор нэгтгэнэ. Тэр цагт хил хязгаар үгүй болж, арилжаа наймаа идэвхиж, хүмүүс хангалуун амьдрах болно”. Юун “The world is flat”, it was being made flatter 800 years ago гэсэн.
Киноны төгсгөл надад хамгийн их таалагдсан. Тэмүүжин хаан ширээнд сууснаар киног дуусгах гэж байгаа юм байх гэж бодтол арай үгүй байлаа. Сүүл хавьцаанаас Чингис Алтан улс руу довтлохоор бэлтгэж эхлэх бөгөөд киноны сүүлийн кадр Чингисийн цэрэг Цагаан хэрэмд тулж очсоныг харуулах бөгөөд Чингис анхны сумыг тавьснаар кино төгсөнө. Хятадуудын дургүй хүрэхээр төгсгөл байгаа биз? Ядаж байхад Япон-Монголчуудын хамтарч хийсэн кино гэж байдаг…
Hollywood-аад нэг хэсэг иймэрхүү historical epic моодонд орсон доо, аягүй л бол “Boerte chono: Chingis khaan” асар амжилт олж, Оскар энэ тэрд нэр дэвшиж балай авнаа, 😀 Тэгээсэй билээ. Мань мэт нь зураглал, техник энэ тэрийг нь ямар шүүмжилж мэдэх биш, ямар ч байсан зохиол нь гоё л санагдсан. Киноны эхний хэсгийн монтаж хальт sloppy байх шиг байна лээ, сүүлрүүгээ яасан юм бүү мэд… кинондоо хэт ороод, тэрийг нь анзаарах ч сэхээ байсангүй.
Чингисийн тухай кино үзсэн биш асар сэтгэл хөдлөж, Налайхын цаахан талд “Женко тур”-ын барьж байгаа Чингисийн хөшөөг очиж үзэхээр шийдэв. Бас л мундаг хөшөө байна лээ шүү, яасан ч том юм. Нэг үеэ бодвол манайхан сүүлийн жилүүдэд хүн амьтанд үзүүлж харуулах юмтай болоод байгаа. Тэр өдөр нэг мөсөн Чингисээр занималдахын тулд хот орж ирээд Сухбаатарын талбайн Чингисийн хөшөөн дээр очлоо, патиараа татуулж, хүйтэнд жаал алхав. Чингисийн толгойг нь багадуулчихсан л гэж хүмүүс яриад байгаа юм, тэгсэн бас нэг нөхөр “сандал нь болоогүй байна лээ, диван юм уу хаашаа юм” гэж ирээд л гоочлоно билээ. Гэхдээ л үзэж харах юм нэгээр нэмэгдэнэ гэдэг чинь сайн ш дээ, төгс зүйл гэж байх биш.
Нэг иймэрхүү…. Чингисээр амьсгалсан өдөр.
38 Comments
http://www.khadak.com
amazing blurb!!
Jagie-iin bichleguud tegjiigaad assar tsegtstei, oilgomjtoi yumaa. with clear-cut, lucid exposition. Cham shig bolyoo 😀
Inoue Yasushi gedeg etgeediin bichsen “Aoki ookami”(Hoh chono) gedeg nom (ene kinonyi zohiol baihaa?)nileen deer unshij baisan. Yaponuud nileen unshsan baidiim bilee. Ene kino Yapond hit boloh baihaa.
Suuliin uyed Yaponchuud ‘ubiquitous network’ ch gene uu neg yum ih yariad baigaa. Chingis Haan maani anh sedsen yum baihaa.
Ediin zasgiin medeenii hamgiin tom sonin ni hurtel “Delhiig buteesen humuun” gej Chingis Haanyi tuhai zohioliig jil toiron tsuvralaar gargaad, manai angiin zarim garuud hurtel surhii medlegtei boltson baigaamdaa. Soningiin aryin huudas unshij irchiheed “hey, ando-!” chihshig. “Hooy, andaa” gejiigaa tsarai ni gsn:P
Gsnees “Genghis Blues” gej neg tasarhai kino bainaa. Paul Pena Tuvad ochij hoomii suraad ballasan baisht.
http://www.youtube.com/watch?v=-LYc06l2gGo
Uzeerei!
???????????? ???????? ???
goeo bichsen baina jagie.
Yzmeer sanagdchihlaa 🙂
“???
???????
?????? ?????????????? ?
Jagie Chingiseer amisgalsan bichleg uneheer hoorolttei goyo boljee. Yasan ch ikh aviyas ve? Bi ch bur davhar amisgalaad ter kinog uzehiin boon huslen.
Chinggis Chinggis l gex um. bid yagaad daxij Chinggis shig aguu xymyyn turyylj boloxgyi bilee.
Tugsgul uneer taalagdahaar hiigdsen baina shuu. Goyo!
Erdenebulgan nairuulagchyn kino hiitsnyhee huvid bish yumaa gehed setgelgeenyhee chadvaraar l iluu garsan baigaasai daa, huurhy uuruu l ursulduulj hiij baigaa yum shuu dee.
Uneer jagied taalagdsan bol uzeh sonirhol ih turj baina shuu, japanchuud aihtar yumaa, ajil hiij sursan humuusyn shinj baihaa, tee.
Mongol gesen ungu ayasyg sain gargajee gej sanagdlaa, yadaj ter tal deer mongolchuudad shuud gologdoh baih gej bodoj baisan yum. Gehdee huduuny malchin hun uzvel ter talaas ni unen ug heleh baihdaa. Uchir ni ted maani unuuh l nuuudelchin heveeree l amidarch baigaa shuu dee.
uneheer ih yum unshlaa.Jagie iin bichgiin ungu ayas ih taalagdlaa.Zugeer neg durdaad unguruh bish,uuriinhuu jagie gedeg ungu aysiig ch bichsen zuildee shingeesen met sanagdlaa.Tsaashdaa uun shig ih yum bicheerei!
nom ni mongol hel ruu orchuulagdaagui baihaa. MNT-toi nileen tostei, hetsuu kanji ihtei nom baisan shig sanagdaj baina.
kinonii casting ni dandaa ‘local’ star-uud baina. Yag ter ene gechiheer tom kinond togloogui ch Yapondoo nileed popular jijugchid. Minii nudeer Yapon jujigchdiig tom, jijig, lag, mya gej yalgah argagui sanagdaad baigaan. Clint Eastwood-n “Letters from Iwojima”d togloson garuudyig jishee ni “Chingis Khaan”-d togluulbal, ur dun n’ yag l adilhan kino garah baihaa 😛
finally, world is not flat gsn 😀
?????????????? ???????????????? ???????????????? ???
?????? ?????????????
Yagaad mongol jujigchin togluulaagui yum boloo? Chingis Khaand ni jujigchin Sosorbaram guai toglono geed bgaagui biluu? Ene kinog hurdan uzeh yumsan.
bi neg tuvdtei yriltsaj bla. ter manai surguuliin kenbu(director)very dengerman bid bugd tuunees aidag…, tegeed ugee araas ni hundetgel-iin helvereer helle. (yagaad ch um ayultaigej gej ug ni nadad taatai sanagdsangui) bi tuund hul chini chichirch baij yaj nuguu hunee huntetgeh-iin ve? ene bol jinhene huntetgel bish tanai kenbu bylduuch hund durtai bna da gej bi tuund helle. ter tanai chinggis haan ch gesen very dengerman hun bsan shu de ter olon hotud-ig suitgej heden zuun myngan huniig alsan gelee bi tuund magadgui chinggis haan hargis hatuu hun bsan baih l da gehde tuunii janduu-diin unench setgel ni tuuhend gaihagddag um. ter shudargiig unelj bsan um.., janjduunuud ni tuuniig unenese hundetgedeg bsan um.., ugui bol iim uurgun uudam gazriig ezleh bolomjgui bolov u gej bi tuund hellee. ter duugui bollo bi ch bas duugui bollo.
chiggis haanii tuhai oilgolot ni neleen uur bdag ni nadad ene yriagaar ajiglagdaj bj bsan magadgui herve ene oilgoltd chingglis haani tuhai yponchuudiin hiisen kino amjiltand hurvel neleen nemer boloh bolov u gej bodoj bna.
yagaad minii setgel ingej hudluud bainaa? kinog olj uzeh yumsan
???????? ?????????????? ???
Kazakiin Nyydelchin kino Oiduudiig yamar xuchirxeg aguu bsaniig xaruulsan busuu. Bid Galdan shig erelxeg baataruudaa martaj boloxgyi shyy.Manjuudiig yaj chichryylj bailaa. Beijing-d 20 km oirtoj ireed neg dailax gesnee zaza yarishig geed l lag shyy lag. Tsaahaa kazak turmenstan gee dl bygdii gni atgastan baisan shyy dee
???????????? ???
?????????? ???
?????????????
Ene indignant indigested matematik-t haryugiin bariachee…
jaggie bolon busad blogchid oo!
kazahuud ingej solioroh bolloo..?Manai
Elchin matematik hatanbaatar ene huniig yuvuulsan yum bish bizdee?
tumurbaatar TOGLOJ BAIGAA BAIH SHUU
tSAGAAN TSEGMID GYUAN..
hey jaggie chi buur ……yum l bolvol arilgaad baidag boljee..
bas tegeed manai generation geed l ..
will see
?????
Bodochair, can you not leave “extra tooooo long” setgegdel please. It’s just takes time to scroll down.
???? ????! ???
tyuag uzeh yumsan…
za, Jaggie sorry!
end bid uursdoo budilsan yum shig baina shuu!
Chi shuu!
manai erinii baataar- hero of cyberspace !
?????????????
hi
sauhan yum aaa…
Gehdee minii bodloor Japan cut Mongol cut gej baigaa baihaa Japan-d garah n oor cut hiisen Mongold garah n tustaa mongolchuudad zoriulj cut hiisen baih magdlal ondor Mongol nairuulagch hen bilee Nyamgavaa? Jisheen Nyamgavaa cut ch um uu tiim baij magad shuu
36-d: tegej gomotohgyi bailgyi dee
jagie goyo bichjee. bi ene kinog uzsen. tegehdee 12.20nd uzeh zavshaan garsan umaa. ene kinonii orchuulga deer tokyod bga mongol oyutnuud ajillasan um bn lee. tegeed shalguulah juramaar tedniig uzeech gesen. bi gej hun dagaj yabj hamt uzsen. ehendee mongol hun l um hoino aldaa dutagdaliig n haij suulaa. tegsen neg medsen yun ter kinodoo orchihson uilj suusan. bi ch gesen busdiin negen adil chingisiig dairchin baatarlag turemgii tiim hun l gej tusuuldeg bailaa. ene kino deer ter huniig hun talaas n , hairladag durladag bas uildag mash saihan durselsen sanagdsan. hamgiin ih setgel hudulsun heseg bol ZUCH-g nas barah ter much bailaa. huu gej huleen zubchuurch burtu choniin udam hemeej uilj baisan ter heseg, anhnii sumiig chi tabidaa gej helsen ter heseg hamgiin ih setgel dogdluulsan. mash ayataihan kino bolson bn lee,