Би өөрийгөө чамгүй сайн уншигч гэж бодох дуртай ч, чин үнэндээ сүүлийн хэдэн жил огт ном уншсангүй гэхэд хилсдэхгүй. Уншдаг зүйл маань мэргэжлийн шинж чанартай ном зохиол, судалгааны ажил, сонин сэтгүүл зэргээр хязгаарлагдах болоод уджээ. Харин энэ зун овоо олон хоног зуслан дээр өнгөрүүлснийг хэлэх үү, эргээд уншиж эхлэв.

Ойрд уран зохиол уншаагүй болохоор аль болох хөнгөн төрлөөр эхэлье гэж бодоод Азимовын “Foundation” цувралыг барьж авлаа. Хар багаасаа л science fiction буюу уран зөгнөлт зохиолд маш их дуртай байсан болохоор энэ төрлөөс эхэлсэн нь дээр гэж бодов. “Foundation”-ыг нь урьд нь уншиж байсан ч, бараг л мартагдсан байлаа, тэгээд ч энэ удаад зохиолчийн өөрийнх нь санал болгосон дарааллаар буюу хэвлэгдсэн дараалал бус, зохиолын он цагийн дарааллаар уншив.

Бага байхдаа сансрын нислэг, робот гэх мэт зүйлст нь сатаардаг байсан бол энэ удаад зохиолыг улс төрийн өнцгөөс харах шиг болов. Аргагүй ч биз, сонгуулийн дуулиан дарагдаагүй байсан үе. Хари Селдон психотүүх хэмээх шинжлэх ухааныг бодож олоод зогсохгүй түүнийхээ ололтод тулгуурлан дайн дажингүй төгс нийгэм байгуулах зорилго тавьдаг. Коммунист шахуу оролдлого. Нийгмийн амьдрал олонлогийн хуульд захирагддаг, олонлог хаашаа явж, юу хийхийг урьдчилан таамаглах боломжтой гэж буй боловч Селдон кризисийг даван туулахын тулд хэн нэгэн хүчтэй хувь хүн зайлшгүй байж таардаг нь сонирхолтой.

Бүхэл бүтэн огторгүй ертөнцийг битгий хэл гуравхан сая хүн амтай нэг улсыг зөв замаар залж явах ямар хэцүү болохыг бид хангалттай үзэж байна. Наад зах нь, эдийн засгийн оновчтой бодлого боловсруулахын тулд эдийн засгийн онол, санхүүгийн мэдлэг шаардлагатайгаас гадна хүмүүсийн хүлээлтийг зөв удирдах хэрэгтэй буюу иргэн бүр дор бүрнээ зөв шийдвэр гаргаж байж нийтээрээ урагшлах нөхцлийг бүрдүүлнэ. Хэдэн нягтлан бодогч нийлчихээд баланс барих гээд зүтгээд байвал юу болдгийг сүүлийн хоёр сар харуулах шив.

Эдийн засагч Пол Кругман 2012 онд Английн Гардиан сонинд Азимовын Foundation цувралын талаар ийн бичжээ:

https://www.theguardian.com/books/2012/dec/04/paul-krugman-asimov-economics

Сүүлийн найман жилд хөөрхий муу Dubya-г янзан бүрээр л гоочлох шиг болсон. Тэнэг л гэнэ, мангуу л гэнэ, бараг л бичиг үсэг тайлагдсан эсэхэд нь эргэлзэж ирээд л… Тэгсэн түүний зөвлөх асан Karl Rove саяхан Wall Street Journal-д Буш бичиг үсэг тайлагдсан төдийгүй нэг жилд 95 ном уншдаг байсан талаар бичжээ.

Mr. Bush’s 2006 reading list shows his literary tastes. The nonfiction ran from biographies of Abraham Lincoln, Andrew Carnegie, Mark Twain, Babe Ruth, King Leopold, William Jennings Bryan, Huey Long, LBJ and Genghis Khan to Andrew Roberts’s “A History of the English Speaking Peoples Since 1900,” James L. Swanson’s “Manhunt,” and Nathaniel Philbrick’s “Mayflower.” Besides eight Travis McGee novels by John D. MacDonald, Mr. Bush tackled Michael Crichton’s “Next,” Vince Flynn’s “Executive Power,” Stephen Hunter’s “Point of Impact,” and Albert Camus’s “The Stranger,” among others.

Мань хүн Монголд 2005 онд ирсэн санагдаж байна, соёлын шоконд ормогцоо хариад Чингис хааны талаар уншихаар шийдсэн болж таарч байна аа даа, 😛 . Камю уншдаг, бас л cool нөхөр болж таарлаа… Бас болоогүй:

Each year, the president also read the Bible from cover to cover, along with a daily devotional.

Манай ерөнхийлөгчийн reading list ямар юм байх бол? Эрхбиш утга зохиолын мэргэжилтэй хүн байна, янз бүрийн юм уншдаг байлгүй дээ. Хэрэв би буруу санаагүй бол Энхбаяр залуудаа Гоголийн зохиолуудаас орчуулж байсан байх шүү, гэхдээ уншаагүй болохоор сайн мэдэхгүй юм. Харин манай Ерөнхий сайд тээр жил “Танайд хоноё” нэвтрүүлгээр миний сүүлийн үед уншиж буй ном гээд нэг покерын гарын авлага үзүүлээд байсан уу, яасан…

Я.Цэвэлийн Монгол хэлний товч тайлбар толийн онлайн хувилбар энд тавигдчихсан байж байх юм. Хайгаад олохгүй байсныг хэлэх үү \олохгүй ч гэж дээ, жаран мянган төгрөгөөр худалдаж авахаас нарийлаад, эмээ өвөөгийнд байдаг copy-г самбайчлан “хулгайлахыг” завдаж байтал ашгүй нэг юм олоод авлаа… интернет ээ гэж, буянтай эд шүү… копирайт этэр гэсэн асуудал нь юу юм гэхээс биш, гэхдээ нэгэнт л байнга пират кино үзэж, хулхи програм ашиглаж байгаагаас хойш… баяжихаараа Я.Цэвэлийн нэрэмжит сан байгуулж, мөнгө хандивладаг юм шүү, 😛 \. 

Үүнээс гадна, OpenOffice-ын орчинд ажилладаг Монгол хэлний алдаа шалгадаг програм, Орос-Монгол толь бичиг, Ц.Дамдинсүрэнгийн Монгол үсгийн дүрмийн толь гэх мэт хэрэгтэй зүйл энд олон байна. Сайтын хаяг: http://wegenerous.blogspot.com

Тайлбар толийн random хуудсыг нээгээд, мэдэхгүй үгсээ бичвэл:

ЖААД – чанар муу, сайн биш. Жишээ нь: жаад алт, жаад хүн, г.м.

САЛИА – зунгаарч наалдангирсан нуршин улхгар юм. Жишээ нь: хүүхдийн баас салиатай гарч байв.

УЛЖИХ – дөнгөж амьдрах. Жишээ нь: амь улжих, өл залгаж улжих.

Жаад хүмүүсийн дунд салиа мэт амь улжиж байна, 😛 Гурван шинэ үг сурсан шүү \салиа гэдгийг ингэж ашиглаж болох болов уу?\

Ийм л байна.

Хоёр гурван жилийн өмнө байна уу даа, Гомбосүрэн гуай Достоевскийгийн “Гэм зэм”-ийг орчуулан гаргасныг хараад баярлаж байж билээ. Тэрээр энэ жил “Братья Карамазовы”-г Монгол хэл рүү орчуулан “Карамазовын хөвүүд” нэртэйгээр хэвлүүлжээ.

Коммунизмын үед Оросын гэх ном сонинг бүгдийг нь орчуулж байсан хэрнээ Достоевскийн романуудыг орчуулалгүй орхисон нь хачирхалтай. Үзэл суртлаа гэж… Уул нь тухайн үед “Гэм зэм”, Карамазовы нарыг орчуулчих чадалтай боловсон хүчин манайд зөндөө байсан даа.

Юутай ч, Гомбосүрэн гуай энэхүү нүсэр ажлыг хийж дөнгөжээ. Тэрээр өмнө нь Оросын утга зохиолын бас нэгэн гигант болох Булгаковын “Мастер и Маргарита”-г орчуулж, уншигчдад хүргэсэн билээ.  Монголын уншигчдад хэд хэдэн классик зохиолыг хүргэж чадсан нь яах аргагүй Гомбосүрэн гуайн гавьяа юм.

Гэтэл “Өнөөдөр” сонинд гарсан Гомбосүрэн гуайн ярилцлагыг унштал орчуулгын онол, орчуулагчийн арга барилын талаар бодогдоод явчихав. Тухайлбал,

Найруулга, үг сонголт гээд төстэй байлгүй яахав. Гэхдээ аливаа зохиолыг яг орчуулаад суухаар үг үсэг, найруулгын алдаа нь бас мэдрэгддэг юм. Жишээлбэл, “Карамазовын хөвүүд” зохиолын нэг өгүүлбэрт нэг үг их олон давтагдсан байх тохиолдол цөөнгүй байлаа. Заримдаа энэ үг хэрэгтэй ч юм уу, үгүй ч юм уу гэж бодогдож байсан. Тэр олон давтсан үгийг яг тэр чигээр нь орчуулчихаар нэг л болхи орчуулга байна гэж уншигчид ойлгочихмоор юм шиг санагдаж байгаа юм. Гэнэт босоод гэнэт гараад явчихлаа гэж ч байх шиг. Монголоор бол гэнэт босоод гараад явчихлаа гэхэд ойлгомжтой. Энэ тохиолдолд эх зохиолоо барих уу, эсвэл монголоор найруулах уу гэсэн асуудал үүсч буй юм. Би эхийг нь эцээж, тугалыг нь тураахгүйн үүднээс олон давтагдсан үгийг ялимгүй цөөрүүлсэн. Нэг үгийг олон давтсан нь Достоевскийн нас нэлээд өндөр болсон, бас хааяа унаж тусдаг оёгтой байсантай холбоотой байх гэж бодогдсон. Ер нь романуудад нь заавал нэг унадаг тусдаг өвчтэй баатар бий шүү.

Миний хувьд Достоевский төгс төгөлдөрийн жишээ болохоор орчуулагч нь түүнийг өндөр настайдаа унаж тусахдаа нуршуу болсон буюу “муу бичдэг байсан” гэж хэлэхийг сонсоход хэцүү байна л даа. Утга зохиолын аливаа бүтээлийг өөр хэл рүү хөрвүүлнэ гэдэг нь эх зохиолын өө сэвийг засахын нэр биш байлтай. Нэгэнт дэлхий даяар хүлээн зөвшөөрөгдсөн, дэлхийн утга зохиолын маш том төлөөлөгч хүний аугаа их романыг орчуулж байгаа тохиолдолд тухайн зохиолыг аль болох эх зохиолтой нь ойр буюу элдэв нюансыг нь хадгалж хөрвүүлэхийг хичээх ёстой санагдах юм. Харин зохиолын сайн мууг уншигчид нь дүгнэж цэгнэх ёстой болов уу. Нэг үгийг олон давтах нь унаж тусдаг зохиолчийн хайхрамжгүй байдал гэж ойлгох нь ч мөн өрөөсгөл байх. Магадгүй энэ нь зохиолд арай өөр хэмнэл оруулж, зохиолын баатарын асуудлыг тодотгож өгөх учиртай байж болох юм. 

Орчуулга хийнэ гэдэг маш хэцүү ажил л даа. Зохиолчийн хэлний онцлогыг хадгалахын сацуу Монгол хэлээр уншууртай, сонсголонтой байдлаар буулгана гэдэг хэр баргийн хүний хийх ажил биш. Асар их хэлний мэдрэмж шаардлагатайгаас гадна багагүй авъяас хэрэгтэй. Ц. Дамдинсүрэнгийн “Алтан загасны үлгэр”-ийг А.С.Пушкины үлгэрийн орчуулга бус бие даасан зохиол хэмээн дүгнэдэгийн нэгэн адил тухайн зохиолыг Монгол хэлээр аль болох аятайхан буулгах гээд эх зохиолоос элдэв зүйл нэмж хасаад байвал орчуулга биш, гуйвуулга болно.

Гурав дөрвөн жилийн өмнөөс орчуулах бодол төрсөн. Гэхдээ учир бий. Би зургаан жилийн өмнө Ф.Достоевскийн “Гэм зэм”-ийг орчуулсан юм. Тэгэхэд л Оросын энэ аугаа зохиолчийн бүтээлтэй ноцолдоод байхад ард нь гарч болох юм гэсэн бодол төрсөн хэрэг. Их ч туршлага суусан. “Карамазовын хөвүүд” номын редактор нь Баасанхүү гэж хүн бий. Тэр этгээд намайг үнэн хэрэгтээ уруу татсан юм. Баабар ч бас нөлөөлсөн. “Энэ номыг л орчуулж, Монголынхоо уншигчдад хүргэмээр байна. Та бариад аваач” гэдэг байсан л даа. Тэгээд өнгөрсөн жил зориг гаргаад суучихсан. Тодруулж хэлбэл, 2007 онд хийсэн миний гол ажил энэ боллоо. Эхэлсэн, дууссан хугацаагаа тооцоод үзэхэд бүтэн есөн сарын хөдөлмөр орсон байна билээ.

Бүтэн ёсөн сарын хөдөлмөр гэдэг нь мань мэтэд урт сонсогдож байгаа боловч Достоевскийг орчуулахад ёсөн сар байтуугай ёсөн жилийн хугацаа багадах байх. Дан ганц орчуулж буй романаа судлаад зогсохгүй, түүний бусад зохиолууд, захидлуудыг уншина, найруулгын онцлогыг нь мэдэрнэ, үзэл бодол, түүнд нөлөөлсөн зүйлүүдийг судлана. Тэгэхээр богино хугацаанд зөвхөн орчуулахын төлөө л орчуулж орхих нь зөв үү бүрүү юу гэсэн асуудал байна. Нэг талаар Монголын уншигчдад тухайн зохиолыг хүргэж чадлаа, сайн байна, гэтэл орчуулга нь зохиолоо баллаад хаячихсан байвал яах вэ? Аким гуай Габриель Гарсиа Маркезын “Зуун жилийн ганцаардал”-ыг гайхалтай сайн орчуулж, тэр нь хүмүүст маш сайн хүрсэн. Гэтэл бас нэгэн нөхөр Маркезын “Хурандаад хэн ч бичдэггүй”-г орчуулж л дээ. Тэгсэн хүмүүс түүнийг нь уншчихаад, “Тэр Маркез гэдэг нөхөр чинь шал муу зохиолч байна билээ, сүүлд гарсан ном нь огт таалагдаагүй” ухааны юм ярьж байна гэнэ. Ийм зүйл болвол яанаа? Тэгэхээр аливаа бүтээлийг хэдхэн сарын дотор гар хөлийнхөө үзүүрээр орчуулчихаж болдог юм гэсэн ойлголт төрүүлэх нь аюултай санагдаж байна. Магадгүй Гомбосүрэн гуай чадсан байж болно, харин дараачийн этгээд чадахгүй бол яана? Муу орчуулга, муу зохиол олшрох тоолонд асар олон хүүхдийн унших эрмэлзэл үгүй болох тул орчуулагч ажилдаа маш хариуцлагатай хандах ёстой.

Гэсэн хэдий ч өөр хүн Достоевскийн том романуудыг орчуулж зүрхлээгүй байхад Гомбосүрэн гуай энэ ажлыг хийж чадсан нь бахархууштай хэрэг юм. Ганц юм хийж байгаа хүнээ шүүмжилж тамын тогоодоод яах ч билээ. Энд зөвхөн орчуулагчийн хандлага, арга барилыг хөндөхийг хичээсэн юм. Харин “Братья Карамазовы”-гийн Монгол орчуулгын талаар дараа нь бичнээ. Багаасаа уншиж өссөн ганц хайртай зохиолч минь байгаа юм, яадаг юм… 😀

Гомбосүрэн гуайн “Өнөөдөр” сонинд өгсөн ярилцлага энд.

Томас Манн, “Тонио Крёгер”:

И хотя он знал, что любовь принесет с собой много мук, горестей и унижений, что она нарушит мир в его сердце, наводнит его мелодиями и он лишится покоя, который нужен для всякого дела, для того, чтобы в тиши создать нечто целое, он все же радостно принял ее, предался ей всем существом, стал ее пестовать всеми силами души, ибо знал: любить – это богатство и это жизнь, а он больше стремился быть богатым и жить, чем созидать в тиши.