Бүтэн сайн өдөр өглөө эрт босож, хоттойгоо дахин танилцдаг баатар болсон биш залхуурч залхуурч, нэг юм үдээс хойш гэрээсээ хамраа цухуйлгав. Яаж зүгээр байхав, Урт цагааны хуучин номын зах дээр очиж, жаал ном сонин сонирхов. Ганц хоёр жилийн өмнө хуучин ном хоёр гурван мянган төгрөгийн үнэтэй байдаг байсан бол одоо арван мянгаас буухаа байжээ \бензины үнэ л буруутай байх, :P). Я.Цэвэлийн Монгол хэлний тайлбар толь харагдахаар нь баярлаад авах гэтэл 70,000 төгрөг гэдэг юм байна. Юу юугүй далан мянган төгрөг үрж байснаас эмээ өвөөгийн номын санг “дээрэмдсэн” нь дээр юм байна ухааны юм бодсон шиг ээ цааш алхалаа. Нэг үеэ бодвол ном асар үнэтэй болчихжээ \аргагүй байх л даа, хаа газар л үнэтэй байдаг юм чинь… \

Ганц нэг ном авахгүй бол болохооргүй санагдаад Чарльз Диккенсын Дэвид Копперфилдын орчуулгыг ёсөн мянган төгрөгөөр худалдаж авав. Харамсалтай нь хэн орчуулсан, хэдэн онд хэвлэгдсэн нь тодорхой бус байлаа. Ямар ч байсан 60-аад оны хэвлэл бололтой. Гоё хэвлэл байна лээ, зөндөө олон иллюстрацитэй, хатуу хавтастай, :P. Манайхан Диккенсын овоо хэдэн зохиолыг орчуулсан байдаг шиг санагдаж байна. Тухайн үеийн Английн нийгмийн харгис тогтолцоо, ядуусын амьдралыг яруу тодоор харуулж чадсан гэдэг утгаараа үзэл суртлын хувьд дэмжигдсэн юм байлгүй. Диккенсын “Оливер Твист” мөн харагдана лээ.

Урт цагаан дээр байдаг номын худаалдачид сонирхолтой хүмүүс шиг санагдаад байдаг юм. Хааяа нэг очиж буу халж баймаар… Жоохон байхдаа номын санч болохыг мөрөөддөг байсныг хэлэх үү, нэг л гоё санагддаг юм. Гэснээс, ойрд ерөөсөө номын сан ороогүй юм байна. Арван жилд байхдаа ДСНК-гийн орос номын санд байнга очдог байж билээ. Одоо тэр нь байдаг юм болов уу даа.

Номын захаас гараад Нарантуул зах оров. Бас л сонирхолтой газар шүү. Юу эс байхыг нь яанаа. Өвөл ойртсон биш үүдэнд нь баахан цонх дулаалгын материал зарсан хүмүүс зогсчихсон, порлон, скоч, замазка гэх мэт шаардлагатай бүхнийг багцлаад зарж байна лээ. Зах зээлийн мэдрэмж ээ гэж. Гэснээс, өвөл зах арай л хэцүү шүү… Ер нь Сайхансамбуу тэнд ажилладаг хүмүүст ямар сервис үзүүлсэн гэж түрээс авдаг юм болоо. Газрын зөвшөөрөл авч, хашаа барьсныхаа төлөө юу? Ядаж битүүлчихэж болдоггүй юм байхдаа, тэр олон хүнийг хар хүйтэнд гадаа зогсоогоод…

УБ-т нэг иймэрхүү… амьдрал өрнөсөөр.

I heart UB гэснээс хальт носталгиатмаар санагдав. Нью Йоркт амьдардаг байхдаа Улаанбаатарыг асар их санадаг байж билээ. Бараг л гэрийнхэн, найз нөхдөөсөө илүү хотоо санадаг байсан байх, үе үе нэг их сайхан төв гудамжаар алхах юмсан гэж мөрөөдөөд л… Даанч одоо энэ бодлоо мартаж дээ, өдөр бүр асар ууртай хүн замын түгжрэл, маанаг жолооч нарыг хараагаад явж байх жишээтэй. Бүтэн сайны өглөө ч юм уу, асар эрт босоод, хүн амьтныг гараахаас өмнө Энхтайвны гүүрээр явган гараад, Сүхбаатарын талбай орж, жаал дэмий тэнэх юмсан. Өглөөний наранд УБ бас л царайлаг харагддаг шүү \шөнө нь бороо орсон бол бүр гоё\.

Надад яагаад ч юм МУИС, Германы элчин сайдын хавь орчим асар таалагддаг юм… Сургууль соёл олонтой болохоор тэр үү, хотын хамгийн сэхээтэнлэг хэсэг юм шиг санагддаг байх. Баяждаг бол тэр хавийн нэг байшинг тэр чигээр нь худалдаж аваад амьдрах юмсан. Давхар бүрт нь баахан зураг, ном… жинхэнэ “сэхээтэнлэг” амьдрахгүй юу :P. Даанч мань мэтийг баяжих гэсээр байтал хэн нэгэн нөхөр нь тэндхийн барилгуудыг буулгаад, бөөний худалдааны төв барьчих биз.

120 мянгатад өссөн болохоор жоохон байхдаа орой бүр эмээ өвөөтэйгээ АПУ, г.м. байдаг гудамжаар алхдаг байж билээ. Өвөө маань залуудаа тэр хавийн модуудыг тарилцаж байсан юм гэнэ лээ, тэд нар нь одоо бүр өндөр болчихсон. Одоо ч гэсэн тэр хавиар явахаар нэг л дотно байдаг юм. Даанч манай хуучин байрны урд цонхыг нь хаагаад асар том байшин барьчихсан байна билээ. Ядаж байхад тэр хавьд эмээ өвөө нар голцуу амьдардаг… хөөрхийс, одоо бүгд нар үзэхээ байсан даа. Энэ янзаараа нэг л мэдэхэд хүүхдийн тоглоомын талбайд маань бас нэг байшин бариад эхлэх байлгүй.

Миний мэддэг Улаанбаатар алга болсоор л байгаа. Хотоо магтах гэсэн биш өөрийн эрхгүй бухимдаад эхэллээ. Хот болгон өөрийн гэсэн уур амьсгал, зан төрхтэй байдаг гэж бодвол хуучны уужуу тайван, налгар Улаанбаатар маань их л сандруу, уур уцаартай, тэвчээргүй хот болсон мэт. Тэр нь бид бүгдэд халдаад, хүмүүс бүгд л сандарч, уурлаж явдаг болоод байна. Байшин барилга нь яая гэхэв гэж бодоход үүнийг яах вэ.

Төв шуудангийн талбай рүү харсан хэсэгт нь асар том Кока-коланы реклам байршуулчихсан харагдана лээ. Дээр үед энэ талаар нэгэн багштайгаа ярилцаж байсан санагдав. Мань хүн Тибет судлаач, тэнд нэг хэсэг амьдарч байгаад ирсэн хүн байсан юм. “Саяхан Лхасад очтол Кока-коланы лаазаар дүүрчихсэн, хуучны уур амьсгал нь байхгүй, муухай санагдсан” гэж ярихад нь би учиргүй эмзэглэж, “Та тэгээд яах гээд байгаа юм, тэнд ч гэсэн хүмүүс Кола уух эрхтэй биз дээ. Та нарыг очиж баясаг гээд л музей шиг 15-р зуундаа амьдрах болж байна уу” гээд л үзэж тарч билээ. Гэхдээ тэр рекламыг хараад багшийгаа ойлгов. Коланы шил төв талбайд маань заларч байх ёстой ч юм уу үгүй ч юм уу. Нэг талаас нь харахад, дээр үед кола олж уусан азтай нөхдүүд хоосон шилээ сервантандаа залдаг байсан гэж бодохоор бид хүссэн зүйлдээ хүрсэн ч юм шиг. Эсвэл шал өөр тийш яваад ч байгаа юм шиг. Мэдэх юм алга…

Улаанбаатар нэг сая хүнтэй хот шүү дээ гэж бодохоор асар том санагдаад байдаг юм. Энд тэнд нь юу ч болж байдаг юм, бүү мэд. Өдөр бүр л ямар нэгэн шинэ газар нээгдэж, нөгөөх нь хаагдаж, барилга баригдаж, хаяг солигдож, хүүхэд төрж, хүн үхэж, нэг нь галзуурч, нөгөөх нь дурлаж, зарим нь хулгайлж, бусад нь ууж… амьдрал өрнөдөг л байлгүй. 

Өчигдөр сүүлийн үед сүр дуулиан болоод байсан “Боолын гэрээ” хэмээх киног олж үзэх санаатай Тэнгис ортол өдрийн бүх үзвэрийн билет нь дуусчихсан байв. Худалч хүнд бүтэн сарын өмнө нээгдсэн кино одоог хүртэл ийм эрэлттэй байна гэж бодохоор Улаанбаатар нээрээ л асар том хот болсон мэт. Яахав, ганцхан театртай болохоор аргагүй байх л даа \Соёмбо гэдэг бас нэг кинотеатр нээгдсэн сурагтай байсан, даанч хол юм шиг байгаа юм\. Хүмүүс их үзээд байгааг бодоход үнэхээр дажгүй кино юм байлгүй \эсвэл бүр хог байж таарна\. Ямар ч байсан гарч дуусахаас нь өмнө үзчих юмсан ухааны юм бодоод харив.

Гадуур хоол идэхдээ хүртэл урьдчилж захиалга өгөхгүй л бол ширээ байхгүй болчихдог талтай болоод байгаа болохоор киноны билет дуусах ч энүүхэнд байх л даа. Entertainment-ын хувьд ч нэг үеэ бодвол асар баялаг болж, өдөр бүр шахуу л ямар нэгэн тоглолт, жүжиг, үзэсгэлэн нээлтээ хийдэг болоод байна. Театрууд нь “Эдип”-ыг тавьж байхад клубууд нь гадаадын янзан бүрийн дижей нарыг авчирч тоглуулаад л…  something for everybody юм даа. Урьд өмнө нь хэрэгт дуртай байсныг хэлэх үү, хаана юу болж байна бүгдийг нь олж үзчих гээд байсан бол одоо хүссэн ч гэсэн амжихаа байж дээ. Том хот оо гэж.

УБ-т амьдрах гоё шүү…

Ажлаа тараад гэртээ иртэл хаалганы завсраар нэгэн сурталчилгааны хуудас хавчуулчихсан байлаа. Сүүлийн үед нөхдүүдийн маркетингийн арга барил хэтэрхий сайжирсан уу яасан гэртээ ирэх тоолонд л нэг иймэрхүү зүйл угтдаг болоод байна. Харин энэ удаад цоо шинэ, “далавчтай” ариун цэврийн хэрэглэл, хачин амттай, жинхэнэ “америк” пицца гэх мэтийг бус БУРХАН-ыг сурталчилжээ.

“ТАНД ӨГСӨН ХАМГИЙН АГУУ ХАЙР”. Тэр хайрыг хэн, хэрхэн надад өгсөнийг мэдэж авах нь миний хувьд амин чухал гэнээ. Энэ талаар Еховагийн Гэрчүүд надад үнэн зөв мэдээллийг өгөөд зогсохгүй намайг чухам аварч, диваажинд хүргэх ажээ. Бусад сурталчилгааны хуудсуудыг бодвол тэд намайг ямар нэгэн зүйл худалдаж авахыг шаардсангүй, гагцхуу Есүсын агуу хайрыг л мэдрүүлэхийг хүсчээ.

Хуудасныхан буланд Printed in Germany гэсэн бичиг байв. Надад Есүсийн агуу хайрыг сурталчлахын төлөө хаа байсан Германд энийг хэвлүүлсэн байж таарах нь. Үүнийг даярчлал гэх үү эсвэл эмгэнэл гэх үү? Мань мэт нь ч яахав, иймэрхүү төрлийн сурталчилгаанд тэр бүр өртөөд байх биш… гэтэл гадуур энэ төрлийн тархи угаалт ямар их явагддаг бол? Хаалганы завсраар хуудас хавчуулах нь наад захын асуудал биз. Аягүй л бол нэг нөхөр гэрт нь орж суучихаад цэцэн цэлмэг үгс урсгаж өгдөг байлгүй. Итгэл үнэмшил гэх зүйлгүй болсон, “хайр” гэдэг үг үгсийн сангаас нь алга болоод удаж байгаа хүмүүс тэдэнд итгэж л таараа. Намайг хүн хайрладаггүй байж болно, гэтэл цаана чинь Есүс намайг хайрлаад, миний төлөө үхчихсэн юм чинь гэж ирээд л….

Баянзүрх хүнсний захын урд талд “Еховагийн Гэрчүүдийн Хаанчлалын Танхим” гээч газар байдаг бөгөөд тэнд чухам “Хүн төрөлхтнийг хэн зөв зохистой удирдаж чадах вэ?” гэсэн сэдвээр тусгай лекци уншигдана гэнэ. Яасан ч сүртэй нэртэй газар вэ, ямар ч сүрхий сэдэвтэй лекци вэ. Ямар хүмүүс тэнд очдог, юу ярьцгаадаг бол доо? Ядаж байхад Jehovah’s witnesses гэдэг нь культ маягийн, mainstream Christianity-гаас нэлээн өөр номлолтой, шашин гэхэд хэцүү зүйл байдаг гэдэг биз дээ.

Хобби хөдлөөд Еховагийн гэрчүүдийг google-длээ. Зарим нөхдүүд тэднийг чухам культ мөн, Библийг гуйвуулдаг этгээдүүд гэж ирээд л хараасан байх, зарим нь ч яахав номлолыг нь тайлбарласан байх жишээтэй. Ямар ч байсан их өвөрмөц үзэл баримталдаг нөхдүүд байх шиг: засгийн газрыг хүлээн зөвшөөрдөггүй \Бурханы хаанчлалыг хэн ч орлох ёсгүй гэх маягтай\, цэргийн алба хашиж болохгүй, орчин үеийн шинжлэх ухааны зарим ололтуудыг няцаадаг \цус шилжүүлж болохгүй, г.м.\, Еховагийн гэрч бус найз нөхөдтэй байж болохгүй, төрсөн өдөр, Цагаан сар гэх зэрэг баяр ёслолыг тэмдэглэж болохгүй… Дэндүү олон зүйлийг хориглосон байхыг харахад үнэхээр л гишүүдийнхээ амьдралыг контрольдохыг хүсдэг, культ маягийн байгууллага юм шиг санагдаад явчихав. Гэтэл тэд манайд идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулаад зогсохгүй аль хэдийн “хаанчлалын танхим”-тай болчихсон байдаг…

Юунд итгэж, яаж амьдрах нь хувь хүний эрх чөлөөний асуудал л даа. Гэхдээ хүнд ямагт сонголт байх ёстой. Учраа мэдэхгүй арван жилийн хүүхдэд хэдэн цагаар нь ухуулга хийж, “Еховагийн гэрч” болохгүй л бол диваажинд очиж чадахгүй, жаргахгүй гэх маягаар ятгаад байх юм бол хэн тэсэх вэ дээ. Олон талын мэдээлэл авч байж л хүн сонголт хийх боломжтой болно уу гэхээс биш ганц нэг идэвхитэй бүлэглэлийн ухуулганд автаад байвал яаж ч сонголт хийх вэ дээ. Улаанбаатарт болдог уулзалтууд нь очиж сурвалжлага хийх юмсан… Тэдний уулзалтыг хөндлөнгөөс харахад бас л арай өөр байх байлгүй \тэгсэн эгч нэг мэдсэн уярчихсан, Еховаг магтан дуулаад явж байвал яанаа гэсэн, :D\

Маргааш гэртээ ирэхэд намайг чухам юуны реклам угтах юм болдоо? Сонгууль ойртож байгааг хэлэх үү, болсон болоогүй нэр дэвшигчдийн мөрийн хөтөлбөр орцоор нэг хөглөрөх нь дээ…

Бурханыг рекламдана гэснээс, дэлхий дээр хамгийн их зарагдсан ном Библи гэдэг дээ… Шашны байгууллагууд зар сурталчилгаанд хэр их хөрөнгө зарцуулдаг бол? Аягүй л бол юун Coca-cola, Philip Morris байгаа даа…

Өнгөрсөн долоо хоногт Улаанбаатарт аюул болов. Солонгос руу явж ажиллах хүсэлтэй хүмүүсийг бүртгэнэ гэсэн биш мянга мянган хүмүүс Төв цэнгэлдэхэд оочерлож, Солонгост очиж тариалангийн талбай дээр газар ухахын төлөө алалцав.

Яг энэ үед бид хэд гурван үйлчилгээний ажилтан ажилд авна гэсэн зар өгсөн байж таарлаа л даа. Учиргүй баяжихгүй ч гэсэн, амьдрах боломжтой цалин санал болгохыг хичээлээ… тэгээд л утсаа чагнаад суугаад байлаа, тэгсэн нэг ч хүн залгадаггүй шүү. Гайхлаа, зар маань нийтлэгдээгүй юм байхдаа гэж бодлоо, лавлалаа… зар гарах нь гарч, гол нь хүмүүс тоож залгаагүй шинжтэй. Өөр сувгуудаар зараа явууллаа, дахиад хүлээлээ, хоёр хоногийн дараа нэг юм ганц оюутан ярьж баярлуулав…

Эхний параграф, хоёр дахь параграф 2 нэг л уялдахгүй байгаа биз? Монголд ажил хийх хүн олдохгүй байхад Солонгосуудад зарагдахын төлөө хоорондоо зодолдох шахам тэмцэхийг юу гэж ойлгох вэ? Дээрээс нь төв цэнгэлдэхэд алалцаж байгаа 15,000 хүмүүсийг хил давах мөчид 10,000-20,000 хятад ажилчид Монголыг зорих болно. Яах ч ёстой юм байгаа юм…

Хамгийн энгийнээр бол дээрх бүх зүйл цалингаас улбаатай  байж таарна. Хүмүүс илүү өндөр цалинтай ажил хийхийн тулд Солонгосыг зорьж байгаа…

\үргэлжлэл бий\

Өчигдөр сүү авах гэж дэлгүүрт баахан зогслоо. Монгол уул нь мал ихтэй улс, гэтэл дэлгүүрт дандаа л импортын сүүнүүд байх юм. Ядаж байхад үндэсний үйлдвэрлэгч гэгдээд байгаа Monfresh л гэхэд хаа байсан Австралиас хуурай сүү импортлож, найруулдаг гэх юм. Хэдэн үнээтэй болдог юм уу гэсэн, 😛 Сүүлийн үед сурагчдын үдийн цай хөтөлбөр энэ тэр нь хэрэгжээд, сүү импортлогчид улам олширсон шинжтэй. Орос, Хятадаас л их импортлодог бололтой… Весёлый молочник гэх мэт лаг лаг нэртэй савласан сүүнүүдийг харж удтал зогсосны эцэст лангууны булангаас “Сүү” ХК-гийн ганц сүү олж аваад харилаа.

Импортны сүүнүүд дунд MengNiu \Монгол үхэр\ нэртэй өвөр Монголын сүү харагдана лээ. MengNiu нь “бид танд байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн, Монгол үнээний сүү санал болгож байна” гэх маягаар их рекламдаж, Хятадын № 1 сүү, сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч болсон байгууллага юм байх. 1999 онд үүсгэн байгуулагдаад, хэдхэн жилийн дотор Хятадын зах зээлийг эзэлж, олон арван улс руу бүтээгдэхүүнээ экспортлох болсон гэнээ. Үндэслэгч нь Niu Gensheng хэмээх өвөр Монгол нөхөр \”үхэр” гэсэн утгатай нэртэй юм байж асар сэргэлэн нөхөр наасан\. Мань хүн Хятадын нэгэн томоохон сүү, сүүн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч компанид ажиллаж байгаад MengNiu-г байгуулсан түүхтэй аж. Meng Niu нь өвөр Монголын малчдаас сүү татан төвлөрүүлж, өөрийн үйлдвэрүүдэд боловсруулан савладаг. Тэд анх малчдад сүүний үнээ худалдаж авахад нь зориулж зээл олгож, түүнийгээ сүүгээр эргэн төлөхийг санал болгосноор ханган нийлүүлэлтийн асар том сүлжээ бий болгож чадсан байна. Одоо тэдний сүлжээнд сая сая малчид багтдаг бөгөөд жилдээ 1.5 сая тонн сүү үйлдвэрлэх хүчин чадалтай гэнээ.

MengNiu-гийн үйл ажиллагааны зарчмыг Монголд хэрэгжүүлж болохоор л санагдаад байгаа юм. Малчдаас сүүг нь аваад, савлаж боловсруулаад худалдах ажлыг зохион байгуулах нэг нөхөр \үхэр ч юм уу 😛 \ хэрэгтэй л дээ. Тэгвэл бүгд дэлгүүрээс цэвэр Монгол сүүгээ худалдаж авдаг болохгүй юу. Хэрэглэгчдэд ч хэрэгтэй, малчдад ч хэрэгтэй. Даанч тэгээд дэд бүтэц, тээвэрлэлт гэж ирээд асуудал мундахгүй биз… Ядаж эхний ээлжинд Улаанбаатарын хэрэглэгчдийг хангах хүчин чадалтай үйлдвэр байгуулж болох байлгүй дээ, ийш тийш нь экспортлохоо байг гэхэд. Уул нь Япон руу л гэхэд “Монголын сумочид Монгол үнээний сүү уудаг болохоор ийм чадалтай байдаг” гэж ирсэн лаг реклам явуулвал цаадуул чинь хошгирно доо \ядаж хэн нэгэн нь сумочдынхоо амжилтыг эдийн засгийн үр ашигтай байдлаар ашиглах хэрэгтэй шт\. Архи үйлдвэрлэж баяжсан нөхдүүд бодолцмоор юм гэсэн.